VS neemt grote risico’s in Irak

uit NRC

Analyse door: Gert VanLangendonck uit het NRC van 3 januari

Irak Trump riskeert met het doden van Soleimani een nóg sterker Iran. Dat gaat hand in hand met jarenlang Amerikaans beleid.

Alles wat de Amerikanen sinds 2003 hebben gedaan in Irak heeft de invloed van Iran daar alleen vergroot. De uitschakeling van de Iraanse generaal Qassem Soleimani vrijdagochtend, is daar geen uitzondering op.Het lijkt een boude stelling omdat Iran onder president Trump meer dan ooit de aartsvijand is van de Verenigde Staten, en Trump vrijdag de op één na belangrijkste man van Iran heeft geëlimineerd. Toch liegen de feiten er niet om.
Toen de Amerikaanse oud-president George W. Bush in 2003 Irak binnenviel en de soennitische dictator Saddam Hoessein omverwierp, was het logisch dat de sjiitische meerderheid in Irak goed af zou zijn bij het invoeren van de democratie. Omdat veel sjiitische partijen onder Saddam Hoessein in ballingschap waren in Iran, werd zo ook de Iraanse invloed geïmporteerd.
De Amerikaanse bezetting, en het verzet daartegen, creëerden de omstandigheden waarin Al-Qaida voet aan de grond kreeg in Irak, wat later zou leiden tot het ontstaan van Islamitische Staat. Wanneer de Amerikanen in 2014 terugkeren naar Irak om terreurgroep IS te bestrijden, is Iran in de praktijk een bondgenoot. 
Als Qassem Soleimani voor sommigen een held is die IS tot staan heeft gebracht dan is dat omwille van zijn rol in het uitbouwen van de Hashd al-Shaabi, de sjiitische volksmilities die in 2014 zijn ontstaan om Bagdad te beschermen tegen het oprukkende IS. 
Maar Soleimani had toen al in zijn achterhoofd dat de Hashd ook een geweldig vehikel waren waarmee hij de Iraanse invloed in Irak nóg groter kon maken. Dat de Hashd zich tegen de Amerikanen zouden keren was een kwestie van tijd.

Nog een belangrijke dode 
Trumps actie van vrijdag lijkt een oorlogsverklaring, niet alleen tegen Iran maar ook tegen de Hashd al-Shaabi. Samen met Soleimani en vier hooggeplaatste Iraanse militairen werd immers ook een van de Hashd-leiders, Abu Mahdi al-Muhandis gedood. Tevens was hij de leider van de Kataeb Hezbollah, een pro-Iraanse militie die op oudejaarsdag de Amerikaanse ambassade in Bagdad bestormde.
De dood van al-Muhandis krijgt minder aandacht dan die van Soleimani maar hij is niet minder belangrijk. Soleimani was de vijand; al-Muhandis was een bevelhebber in de strijdkrachten van een in principe bevriend land. Sinds 2018 zijn de Hashd al-Shaabi officieel onderdeel van de Iraakse strijdkrachten. In het parlement vormen zij zelfs het tweede grootste blok. De kans dat een volgende Iraakse regering nog vriendschappelijke betrekkingen zal hebben met de VS wordt zo heel erg klein.
Het was voor opeenvolgende Iraakse regeringen altijd een moeilijke evenwichtsoefening om zowel Iran als de VS te vriend te houden. Tot voor kort hielp Washington daarbij, bijvoorbeeld door Irak toe te laten om gas in te voeren uit Iran in weerwil van de sancties tegen Teheran. Trump heeft met zijn actie van vrijdag een streep getrokken door dat beleid. 
Een eerste gevolg van de dood van Soleimani zou het vertrek van de Amerikaanse troepen uit Irak kunnen zijn. Want de grootste partij in het Iraakse parlement is sinds 2018 de lijst van Moqtada al-Sadr. Dat is een sjiitische religieuze- en militieleider die een heilige oorlog uitriep tegen de Amerikaanse bezetter.
Al-Sadr geldt als een nationalist die zowel de Amerikaanse als de Iraanse invloed verwerpt. Maar al vóór de aanslag tegen Soleimani zei al-Sadr dat hij bereid was om samen te werken met het pro-Iraanse blok om een einde te maken aan de aanwezigheid van de Amerikaanse troepen. In eerste instantie met politieke maar indien nodig ook met andere middelen. Vrijdag heractiveerde al-Sadr alvast zijn leger waarmee hij in 2004 tegen de Amerikanen vocht.
Wraakacties tegen Amerikaanse doelwitten in Irak door de sjiitische milities zijn de meest voor de hand liggende reactie op de gebeurtenissen van vrijdag. Maar als de aanpak van Soleimani zijn dood overleeft – en zijn nummer twee is al aangeduid als opvolger – dan kan de vergelding ook heel ergens anders plaatsvinden. 

Soleimani stond bekend om zijn asymmetrische oorlogvoering. Zijn aanpak was om maximale invloed uit te oefenen door samen te werken met paramilitaire groeperingen: Hezbollah in Libanon, Hamas in de Gazastrook, de Hashd al-Shaabi in Irak. Ook niet opgeëiste aanvallen, zoals die tegen de Saoedische olie-installaties vorige zomer, behoorden tot zijn arsenaal.
In 2018 richtte Soleimani zelf het woord aan Trump in een toespraak vanuit Iran. „Mijnheer Trump, de gokker, weet dat wij heel dicht bij jullie zijn, ook in die plaats waar jullie niet denken dat wij zijn”, zei Soleimani cryptisch. En hij voegde eraan toe: „Jullie gaan deze oorlog beginnen maar wij gaan hem beëindigen.”
De kans dat het tot een conventionele oorlog komt tussen de VS en Iran blijft klein. Iran heeft er geen geld voor, en Trump heeft er vermoedelijk geen zin in. Wat wel vast staat, is dat Irak opnieuw het gelag zal betalen.

Comments are closed.